فهرست مطالب

سخن ناشر

پیشگفتار

مقدمه

فصل اول: مبانی نظری عدم تقابل در نظام بین‌المللی

مبحث اول: حقوق بین‌الملل: حقوق تبادلی یا غیرتبادلی؟

گفتار اول- جایگاه تقابل در روند شکل گیری و تکامل حقوق بین‌الملل

الف- مفهوم تقابل

ب- تقابل در منابع حقوق بین‌الملل

1- عرف

2- معاهدات

3-اصول کلی حقوقی

1-3مبنای اصول کلی: وجدان حقوقی مشترک مردم جهان و طبیعت اجتماعی جوامع انسانی

2-3اقسام اصول کلی حقوقی

3-3اهمیت اصول کلی حقوقی

4-اقدامات یکجانبه

ج- کارایی تقابل  به عنوان ضمانت اجرای حقوق بین‌الملل

گفتار دوم: تاثیر انسانی شدن حقوق بین‌الملل بر نظام تقابل

الف- تعدیل و تحدید مفهوم حاکمیت در پرتو انسانی شدن حقوق بین‌الملل

1- ارتقای جایگاه کرامت انسانی در نظام حقوق بین‌الملل معاصر

2- ایده حاکمیت مسئول

3-برابری حاکمیتها: مبنای تقابل در نظام بین‌المللی

4-تحول نقش اراده و رضایت دولت ها در جامعه جهانی

ب- نمود انسانی شدن در برخی حوزه های حقوق بین‌الملل

گفتار سوم: سیر تحول تاریخی جامعه جهانی (مفهوم بشریت)

الف- مبانی فلسفی حقوق بین‌الملل: مقوم عدم تقابل

1-رضایت دولت ها و تعهدات متقابل

2- تعهدات ناشی از عضویت در جامعه بین‌المللی

ب- کارکردهای حداقل‌های اخلاقی در جامعه بین‌المللی

ج- مفهوم جهانشمولی حقوق بین‌الملل

گفتار چهارم: مفهوم جامعه بین‌المللی و روند رو به تکامل آن

الف- ضرورت‌های اجتماعی و حقوقی: مبنای شناسایی جامعه بین‌المللی

ب- جامعه بین‌المللی: دلالت بر تقابل و تعامل منافع

ج- حمایت حقوق بین‌الملل از  منافع جامعه در چارچوبی مبتنی بر عدم تقابل

د- موازنه منافع جامعه و منافع فردی (دولت‌ها): از تقابل به سوی عدم تقابل

ﻫ- عوامل ارزیابی جامعه بین‌المللی معاصر

1- وفاق حداقلی در مورد ارزش‌های بنیادین

2- ارتقای جایگاه افراد و جامعه مدنی بین‌المللی

و- احساس یا برداشت عمومی در مورد جامعه بین‌المللی

ز- وابستگی متقابل و ملزومات آن در نظام بین‌المللی معاصر

1- تحول مفهوم حسن همجواری در پرتو وابستگی متقابل

2-مفهوم خیر مشترک جهانی

3-مفهوم نظم عمومی بین‌المللی

4- حکومت قانون

5- عدالت

مبحث دوم: شناسایی تعهداتی در قبال افراد بشر: نقطه اوج عدم تقابل در نظام بین‌المللی

گفتار اول: حقوق بشر: حقوق بین‌الملل حمایت از انسان و نه دولت

الف- تفاوت موضوع در حقوق بین‌الملل و حقوق بشر

ب- مبنای الزامآور بودن قواعد بنیادین حقوق بشر

گفتار دوم: مقتضیات رژیم‌های خودبسنده: بازنگری در رعایت تقابل

الف- جایگاه رژیم‌های خودبسنده یا خوداجرا در حقوق بین‌الملل

ب- رژیمهای خودبسنده متاثر از تحول در مفهوم نظم حقوقی بین‌المللی

ج- چالش خودبسنده بودن نظام حقوق بشر یا چگونگی تضمین عدم تقابل

1- کارائی مکانیسم حمایت از حقوق بشر

2- تفاوت تقابل به عنوان ویژگی شکلی یا ویژگی ماهوی

3- راهکار حمایت از حقوق بشر: اقدام متقابل یا اقدام یکجانبه

مبحث سوم: برخی از مهم‌ترین جلوه‌های عدم تقابل در حقوق بین‌الملل معاصر

گفتار اول- سلسله مراتب قواعد و تعهدات بین‌المللی

الف- جایگاه قواعد آمره

ب- تعهدات عام‌الشمول یا در قبال کل جامعه بین‌المللی

1- ویژگی تعهدات عام‌الشمول

2-مبنای تعهدات عامالشمول: اولویت هنجارهای جهانی

3-قلمروی اقدام دولتها در قبال تعهدات عام‌الشمول

گفتار دوم: عدم تقابل در نظام حقوق بین‌الملل محیط زیست

الف- حقوق بین‌الملل محیط زیست مبتنی بر «خیر مشترک جهانی»

ب- حمایت از امنیت و کرامت انسانی در پرتو حفاظت از محیط زیست

ج- رابطه حقوق بین‌الملل محیط زیست و نظام حقوق بشر

د- مبنای مسئولیت متقابل در حقوق بین‌الملل محیط زیست

ﻫ- اجرای حقوق جهانی محیط زیست، دغدغه مشترک جهانی

گفتار سوم: تحولات نظام مسئولیت بین‌المللی دولت ها

الف- توسعه مفهوم «دولت زیاندیده» در پرتو تعهدات غیرمتقابل اعضای جامعه بین‌المللی

ب- تحولات حقوق و تعهدات غیرمتقابل دولت ثالث در نظام مسئولیت بین‌المللی

1- تعهدات در مقابل نقض هنجارهای بنیادین جامعه بین‌المللی (ماده 41)

1-1 تعهد به همکاری: تعهدی حقوقی یا هدفی جهانی

2-1 تعهد به امتناع از شناسایی و حمایت

2- طرح مسئولیت ناشی از نقض تعهدات متعلق به جامعه بین‌المللی در کل (ماده 48)

1-2حق استناد به مسئولیت

2-2 حق مطالبه توقف و عدم تکرار

3-2 حق مطالبه جبران خسارت

3- اقدامات دولت‌های ثالث در واکنش به نقض تعهدات جامعه بین‌المللی (ماده 54)

4-چالش طرح مسئولیت ناشی از نقض تعهدات جامعه بین‌المللی در عمل: تفکیک صلاحیت از مسئولیت

5- حرکت نظام مسئولیت بین‌المللی: از دوجانبه‌گرایی و تقابل به سوی چندجانبه-گرایی

ج- آیین شکایات بین‌الدولی در معاهدات حقوق بشری مخصص یا مکمل نظام مسئولیت بین‌المللی

د- تئوری مسئولیت حمایت

1-مبنای مسئولیت حمایت: پاسخگویی در قبال حقوق بنیادین بشر

2-توسعه چارچوب مسئولیت حمایت در پرتو ارتقای جایگاه حقوق بشر

1-2مسئولیت پیشگیری

2-2 مسئولیت احیای مجدد یا بازسازی

3-2مسئولیت واکنش

3-مسئولیت حمایت در قبال جامعه بین‌المللی و مردم

4- مسئولیت حمایت: تلاقی حاکمیت انسانی شده و مداخله بشردوستانه

1-4 ایرادات وارد بر ایده حاکمیت انسانی شده

2-4تاثیرایده انسانی شدن حاکمیت بر مداخله بشردوستانه

5- نقش سازمان ملل متحد در تبیین ایده مسئولیت حمایت

1-5مداخلات غیرمجاز از منظر شورای امنیت

2-5مداخلات مجاز توسط شورای امنیت

6- محدودیت‌های مسئولیت حمایت

1-6حق تعیین سرنوشت

2-6حقوق بشر

گفتار چهارم- عدم تقابل در نظام حقوق بین‌الملل کیفری

الف- نقش حقوق بین‌الملل کیفری در حمایت از ارزش‌های انسانی

ب- موضوع حقوق بین‌الملل کیفری: هم دولت‌ها و هم افراد

ج- مفهوم جرایم بین المللی: نقض تعهداتی با ماهیت غیرتقابلی

1-وجدان مشترک بشریت، مبنای جرایم بین‌المللی

2- تحول مفهوم جرایم بین‌المللی در راستای انسانی شدن

3-رابطه تنگاتنگ جرایم بین‌المللی و قواعد آمره

1-3 جنایت ژنوسید: جنایت علیه حقوق انسان‌ها

2-3جنایات علیه بشریت

3-3 جرایم جنگی: نقض قواعد مبنایی حقوق بشردوستانه

د- عدم تقابل در تعهد دولتها به همکاری

1- تعامل میان حاکمیت دولتی و حمایت از ارزش‌های بشری در پرتو تعهد به همکاری

2-الگوی همکاری در دیوان بین‌المللی کیفری

3-عدم ایفای مسئولیت همکاری در تعقیب جنایات بین‌المللی: دغدغه‌ای حقوق بشری

4-مسئولیت دولت‌ها در همکاری با دیگر دولت‌ها

ﻫ- اصل صلاحیت جهانی: تجلی عدم تقابل در حقوق بین‌الملل کیفری

1-صلاحیت جهانی ابزاری برای حمایت از ارزش‌های اساسی جامعه بین‌المللی

2- رابطه صلاحیت جهانی و تعهدات غیرمتقابل دولت‌ها

3-صلاحیت جهانی و تئوری مقابله با دشمن مشترک

و) نظام مسئولیت مشدد: تضمین عدم تقابل در احترام به ارزش‌های بنیادین

فصل دوم: عدم تقابل در عملکرد بین‌المللی معاصر

مبحث اول: ملاحظات مبتنی بر عدم تقابل در معاهدات حقوق بشری

گفتار اول-  مبنای شکل‌گیری معاهدات مبتنی بر عدم تقابل

الف- تاثیر جهانی شدن بر معاهدات حقوق بشری

ب- جایگاه معاهدات حقوق بشری در حقوق بین‌الملل: تعارض قالب و کارکرد

ج- تفاوت ماهوی معاهدات حقوق بشری با دیگر معاهدات بین‌المللی

1-تضعیف ماهیت قراردادی

2- تعدیل عناصر رضایت و تقابل

3- حذف تقابل حقوقی

د- چالش قالب، هدف یا شناخت در مورد معاهدات حقوق بشری

1- رهیافت صورت‌گرا یا فرمالیست

2-رهیافت غایت‌گرا

3- رهیافت شناخت‌گرا

ﻫ- تاکید بر ماهیت متفاوت معاهدات حقوق بشری در رویه نهادهای حقوق بشری

و- تغییر نگرش در معاهدات حقوق بشری: از «قرارداد» به سمت «تعهد»

1- الگوی سنتی معاهده به عنوان «قرارداد»

2- الگوی جدید موافقتنامه‌های حقوق به عنوان «تعهد»

3-تلقی معاهدات حقوق بشری به منزله اعلامیه¬هایی یکجانبه از سوی دولت‌ها

4-موافقتنامه‌های حقوق بشری، ابزاری برای التزام به  ارزش‌های اخلاقی

ز- التزام اخلاقی به معاهدات حقوق بشری جایگزین التزام مبتنی بر منافع متقابل

1-تضعیف منافع متقابل و فردی با تقویت دکترین «تعهدات عام‌الشمول»

2- جایگاه حق معامله به مثل در موافقتنامه‌های حقوق بشری

ح- اجرای معاهدات حقوق بشری: تحول در رژیم اجرای سنتی معاهدات

1- توازن یا تقابل منافع

2-اقدامات متقابل

3-تخدیش حیثیت، اعتبار در پرتو سیاست شرمنده‌سازی

4-ذینفع‌های فردی، ضمانت‌کنندگان بین‌المللی و اجرای تعهدات

ط- ارزش تعهدات معاهده‌ای مبتنی بر هنجارهای اخلاقی

گفتار دوم: حق شرط بر معاهدات حقوق بشری

الف- نظام کلی حق شرط و تطبیق آن با معاهدات حقوق بشری

ب- رویکرد کمیسیون حقوق بین‌الملل به حق شرط بر معاهدات حقوق بشری

ج- معیار ارزیابی شروط بر معاهدات حقوق بشری و آثار آن

د- تاثیر حق شرط بر عملکرد نظارتی دولت‌ها

ﻫ- حق شرط در رویه نهادهای حقوق بشری

1-حق شرط در رویه دیوان امریکایی حقوق بشر

2-رویه دیوان اروپایی حقوق بشر

3-رویه کمیته حقوق بشر

گفتار سوم: جانشینی در معاهدات حقوق بشری

مبحث دوم ملاحظات مبتنی بر عدم تقابل در معاهدات حقوق بشردوستانه

گفتار اول- جایگاه حقوق بشردوستانه در نظام حقوق بین‌الملل

الف- جایگاه انسان در حقوق بشردوستانه

ب- حمایت از کرامت انسانی: پیوند حقوق بشر و حقوق بشردوستانه

گفتار دوم: ماهیت غیرتقابلی برخی موازین حقوق بشردوستانه

الف- ضرورت نظامی

ب- اقدامات تلافی جویانه و تقابل در حقوق مخاصمات مسلحانه

ج- حیثیت انسانی در مخاصمه مسلحانه

د- التزام بازیگران غیردولتی

گفتار سوم- تقابل و عدم تقابل تعهدات مبتنی بر حقوق بشردوستانه در اسناد بین‌المللی

الف- کنوانسیون‌های لاهه (1899 و 1907)

ب- کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو

1- ماده 3 مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو

2- سایر مواد کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو

ج- پروتکل‌های الحاقی (1977)

د- کنوانسیون حقوق معاهدات 1969 (بند 5 ماده 60)

گفتار چهارم- برخی تحولات حقوق بین‌الملل بشردوستانه در پرتو حقوق بشر         

الف- اصل تفکیک و ممنوعیت حمله به غیرنظامیان

ب- اصل تناسب

ج- تعدیل مفهوم ضرورت نظامی و خسارت تبعی

د- مفهوم «مبارز» یا «رزمنده» در مخاصمه مسلحانه غیربین‌المللی

گفتار پنجم- عملکرد دولتی و بین‌المللی موید عدم تقابل در حقوق بشردوستانه

مبحث سوم: نقض برخی تعهدات بنیادین دولت‌ها در نبرد میان تقابل و عدم تقابل

گفتار اول- تعهدات انسانی دولت‌ها در مقابله با تروریسم

الف- حقوق بشر: مرز مقابله با تروریسم

ب- لزوم رعایت ملاحظات انسانی غیرمتقابل در مبارزه با تروریسم

1-حق احترام به حیات و تمامیت جسمانی

2- شرایط اضطرار عمومی

3-امنیت انسانی

ج- معضل مفهومی یا تئوریک دفاع مشروع در توجیه جنگ علیه تروریسم

گفتار دوم: حقوق بشر و حقوق بشردوستانه، قربانیان اصلی جنگ علیه تروریسم

الف- ابهام در الگوی جنگ علیه تروریسم

1- مسئله تبعیض

2-تفکیک رزمندگان قانونی و غیرقانونی

3-مرز میان مبارزه با تروریسم و شکنجه

ب- رابطه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه در جنگ علیه تروریسم

ج- مبارزه با تروریسم در پرتو همکاری در جامعه بین‌المللی

مبحث چهارم نقش سازمان‌های بین‌المللی در تثبیت الگوی غیرمتقابل تعهدات حقوق بشری

گفتار اول- نقش سازمان‌های بین‌المللی در شکل‌گیری و تثبیت جامعه بین‌المللی

الف- دکترین جامعه بین‌المللی

ب- از جامعه بین‌المللی تا جامعه حقوقی بین‌المللی

ج- جایگاه ملل متحد و منشور در این چارچوب ساختاری

1- برخی دیدگاه‌ها در مورد پذیرش منشور به عنوان قانون اساسی  جامعه بین‌المللی

2- منشور ملل متحد و دولت‌های غیرعضو: چالش تئوریک و نظری

گفتار دوم- اقدام سازمان ملل متحد به نمایندگی از جامعه بین‌المللی در حمایت از عدالت کیفری بین‌المللی

الف- مجمع عمومی سازمان ملل متحد

ب- شورای امنیت سازمان ملل متحد

1- تحول صلح و امنیت بین‌المللی: امنیت انسانی و امنیت جمعی

2- پیوند «عدالت کیفری بین‌المللی» و «صلح و امنیت بین‌المللی»

3-تعامل شورای امنیت و دیوان بین‌المللی کیفری در عمل: تقویت جهانشمولی

4- اختیارات شورای امنیت برای مخاطب قرار دادن اعضای جامعه بین‌المللی اعم از دولتها و اشخاص حقوقی دیگر

1-4 الزام نیروهای نظامی غیردولتی

2-4 سازمان‌های بین‌المللی

3-4سازمان‌های منطقه‌ای

4-4 موسسات، شرکت‌های خصوصی و چندملیتی

5-4افراد انسانی

گفتار سوم- نقش سازمان‌های بین‌المللی در تبیین ماهیت غیرتقابلی معاهدات حقوق بشری و اجرای آنها

الف- مروری بر عملکرد برخی سازمان‌های بین المللی

1-دیوان بین‌المللی دادگستری

2-کمیته حقوق بشر

3- کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

4-دیوان امریکایی حقوق بشر

5-کمیسیون اروپایی حقوق بشر             

ب- نقش نهادهای بین‌المللی در نظارت بر ایفای تعهدات حقوق بشری

1- ماهیت غیرمتقابل تعهدات حقوق بشری و نظارت بین‌المللی

2-تحلیل برخی اقدامات یکجانبه دولت‌ها

3-کارآمدی ابزارهای در اختیار سازمان‌های بین‌المللی

4-تعهدات حقوق بشری سازمان‌های بین‌المللی

گفتار چهارم- چشم انداز موقعیت نهادهای حقوق بشری در نظام بین‌المللی

الف- یکپارچه نمودن نهادهای معاهدهای حقوق بشری

ب- ایده تاسیس دادگاه جهانی حقوق بشر

نتیجه گیری

منابع